Bregman brengt zijn verhaal lopend over het podium. Zijn theatervoorstelling is vergelijkbaar met een lezing, over zijn boek – De meeste mensen deugen. Wat deze voorstelling anders maakt dan een schoolezing is de manier waarop hij het brengt: met een dosis humor, vragen aan de zaal en een aanzienlijk ouder publiek dan dat er in een collegezaal te vinden is.
In het Westen is het volgens Bregman al een langere tijd het idee dat de mens van nature slecht is. De mens zou als het niet meer in beschaving verkeert zich enorm misdragen. Hij haalt denkers aan die realistisch zouden zijn, maar volgens hem juist cynisch zijn. Dat is niet hetzelfde maar veel mensen vinden van wel. Machiavelli, Hobbes en Dawkins worden bijvoorbeeld genoemd. Zij zouden de ware mens tonen en mensen die vertellen over verliefdheid zou een onrealistisch beeld geven. Bregman gaat in zijn theaterstuk na of de meeste mensen deugen. Het beeld dat de mens heeft moet van hem veranderen.
Een belangrijke vraag die Bregman probeert te beantwoorden is waarom mensen verkeerde dingen doen. Als mensen deugen dan moet er wel een verklaring komen voor de misdaden van de mens. Dus onderzocht hij waarom mensen slechte dingen doen en wat hen weerhoudt. Als mensen goed zijn, wat zorgt er dan voor dat ze toch slechte dingen doen?
Verhalen blijken niet te kloppen
‘The Selfish Gene’ van Richard Dawkins wordt door Bregman erg deprimerend ervaren. ‘Voed je kinderen op om gul en vrijgevig te zijn, want ze worden egoïstisch geboren.’ aldus Dawkins. Het boek van Rutger Bregman ‘De Meeste mensen deugen’, kan als de tegenpool van dat boek gezien worden. Het is een antwoord op cynisme.
Bregman zag het somber in na het lezen van ‘The Selfish Gene’, maar er zijn veel jaren verstreken. De wetenschap is gevorderd. Bregman haalt met veel huidige onderzoeksresultaten aan dat de jagers en verzamelaars toch nog best vriendelijk waren naar hun medemensen. De homo sapiens is door samenwerking verder gekomen dan welke andere soort mens en dier dan ook.
Hij vertelt dat veel oudere onderzoeken niet kloppen, of misleidend zijn. Het befaamde Stanford Prison experiment bleek bijvoorbeeld achteraf een hoax te zijn. De psycholoog verantwoordelijk wilde bepaalde resultaten zien om een interessanter verhaal te kunnen publiceren. Ook het Milgram experiment blijkt ook niet helemaal te kunnen beweren wat het wilt beweren. Door bewijs en statistiek erbij te halen bouwt Bregman zijn verhaal op. Enkele mensen uit de zaal delen dat ze de grote aantal voorbeelden en de grappige, frisse manier van vertellen van Bregman helpt om aandachtig te luisteren. Daardoor kunnen ze beter opletten, waar ze meestal moeite mee hebben.
Hoe het verder kán
Het verhaal van Bregman, het boek, maar ook de mensen in het theater zijn allemaal een argument voor de stelling dat de meeste mensen deugen. Hij begint dan ook met het vertellen dat dit geen betoog is dat de meeste mensen goed zijn, maar ook niet slecht. Het is realistisch op zijn manier want volgens hem is cynisme niet realistisch, maar doemdenken.
Als iemand hem iets vraagt heeft hij er altijd antwoord op. Elk stukje van de krant, waar vragen over gaan, kent hij. Elke vraag krijgt een onderbouwd antwoord. Alleen de laatste vraag kan hij niet beantwoorden. Hoe moeten wij als mensen nu verder? Wat moeten we nu doen?
Het boek levert een soort van antwoord. Hij heeft tien geboden opgesteld. In de gehele tweede helft van de voorstelling geeft hij voorbeelden van hoe de toekomst ingericht kan worden. De vraag was misschien voor de meeste mensen onverwacht. Het antwoord ook.
‘Dat weet ik niet helemaal precies. Zoals ik al eerder zei ben ik geen optimist of cynischt. Ik ben een possobilist. Mijn boeken gaan over hoe het anders kan. Het is geen zelfhulpboeken.’
Op elke vraag heeft hij een antwoord kunnen geven. Hoe het nu verder moet weet Bregman ook niet. Hij weet wel hoe het verder kán.
Zeist lijkt te deugen
Als de theatervoorstelling voorbij is lopen mensen zonder enige commotie naar buiten. Discussie in heel theater Figi. In de rij om ‘De meeste mensen deugen’ te laten signeren, staat Ronald Camstra, van GroenLinks Zeist. Niemand valt hem lastig voor zijn politieke kleur. Als mensen aan Bregman vragen of ze toch nog even een foto mogen geven dan doet hij het graag. Hij wordt gevraagd om een interview. Daar is hij dan weer te moe voor, het zweet zit hem bijna op het voorhoofd. Wél wil hij op de foto, mogen zijn foto’s gepubliceerd worden en maakt hij met iedereen die het boek laat tekenen een praatje.
Of de meeste mensen deugen is niet bewezen. Al heeft Bregman een sterk verhaal gehouden dat het wel zo is. De mensen hebben er in discussies hun eigen ideeën over. Toch worden discussies beleefd gevoerd, mensen bieden elkaar excuses aan als er een onopzettelijk een aanraking plaatsvindt, een keurige rij werd er voor de signeertafel gevormd en is de lokale politicus aanpreekbaar. Bregman lijkt te deugen, en Zeist lijkt te deugen.
Youri Bakker
Rutger Bregman – Waarom de meeste mensen deugen – 26 november 2019 in Hotel Theater Figi
